Khi thu hồi đất ở của công dân, Nhà nước sẽ xây dựng phương án bồi thường. Theo đó, có 2 phương án là bồi thường bằng đất và bồi thường bằng tiền.
Phương pháp bồi thường bằng đất được quy định tại Điều 79 Luật Đất đai 2013 như sau:
1. Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất ở, người Việt Nam định cư ở nước ngoài đang sở hữu nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất tại Việt Nam mà có đủ điều kiện được bồi thường quy định tại Điều 75 của Luật này khi Nhà nước thu hồi đất thì được bồi thường như sau:
a) Trường hợp không còn đất ở, nhà ở nào khác trong địa bàn xã, phường, thị trấn nơi có đất thu hồi thì được bồi thường bằng đất ở hoặc nhà ở; trường hợp không có nhu cầu bồi thường bằng đất ở hoặc nhà ở thì Nhà nước bồi thường bằng tiền;
b) Trường hợp còn đất ở, nhà ở trong địa bàn xã, phường, thị trấn nơi có đất thu hồi thì được bồi thường bằng tiền. Đối với địa phương có điều kiện về quỹ đất ở thì được xem xét để bồi thường bằng đất ở.
2. Hộ gia đình, cá nhân khi Nhà nước thu hồi đất gắn liền với nhà ở phải di chuyển chỗ ở mà không đủ điều kiện được bồi thường về đất ở, nếu không có chỗ ở nào khác thì được Nhà nước bán, cho thuê, cho thuê mua nhà ở hoặc giao đất ở có thu tiền sử dụng đất.
3. Tổ chức kinh tế, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đang sử dụng đất để thực hiện dự án xây dựng nhà ở khi Nhà nước thu hồi đất, nếu có đủ điều kiện được bồi thường quy định tại Điều 75 của Luật này thì được bồi thường về đất.
4. Chính phủ quy định chi tiết Điều này.
Mặc dù pháp luật có quy định ưu tiên bồi thường bằng đất ở khi Nhà nước thu hồi đất nhưng không phải khi nào người dân bị thu hồi đất ở cũng được bồi thường bằng đất ở. Nói cách khác, chỉ được bồi thường bằng đất ở nếu đáp ứng đủ các điều kiện sau:
Thu hồi hết đất ở hoặc phần diện tích đất ở còn lại sau thu hồi không đủ điều kiện để ở.
Hộ gia đình, cá nhân không còn đất ở, nhà ở nào khác trong địa bàn xã, phường, thị trấn nơi có đất ở thu hồi.
Địa phương có quỹ đất sử dụng để bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất.
Lưu ý, ngay cả khi đủ 03 điều kiện trên thì công dân vẫn không được bồi thường bằng đất ở mà có thể được bồi thường bằng nhà ở tái định cư (phương án này sử dụng chủ yếu tại khu vực đô thị).
Khi tổ chức làm nhiệm vụ giải phóng mặt bằng, cơ quan chức năng họp lấy ý kiến về phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thì hộ gia đình, cá nhân có quyền nêu ý kiến, mong muốn của mình về việc bồi thường bằng đất ở.
